Osmanlı devletinin kurucusu 1258 ile 1324 yılları arasında yaşamış olan Osman Gazi'dir. Daha sonraları ilk padişah sayılmışsa da, Osman Gazi, ya da sadece Osman Bey diye bilinir.
Osman Bey Oğuzlar'ın Bozok kolunun Kayı boyundan Ertuğrul Gazi (ya da Ertuğrul Bey) in oğluydu. İran'ın Merv eyaletinden Mahanda Süleyman Şah'ın egemenliği altında yaşayan Kayı boyu, Moğollar'ın saldırısı üzerine batıya göç etmişlerdi. Anadolulu'ya gelişleri 13. yüzyılın ilk yarısına rastlar. Önce Erzurum ve Erzincan yörelerinde kondular. Yaptıkları savaşlarla birçok otlaklar kazandılar. Fakat buradaki otlaklar sürüleri için yeterli değildi. Güneye indikleri esnada,Fırat nehrini geçerken,başlarında bulunan Süleyman Şah boğularak öldü. Aşirette dağılmalar oldu. Aşiretin bir bölümü, başında Süleyman Şah'ın oğullarından Gündoğdu ve Sungurtekin olduğu halde eski yurtlarına döndü. Geri kalan bölümü ise Ertuğrul ve Dündar beylerin yönetiminde bir süre Doğu Anadolu'da, Sürmeliçukur'da kalıp, daha sonra batıya yöneldi.Yollarının üzerinde savaşan iki ordu görmüş ve yenilen tarafa yardım ederek onların zafere ulaşmalarını sağlamışlardı. Yenilmek üzereyken zafer kazanan Anadolu Selçukları'nın hükümdarı Alaeddin Keykubad da minnet borcunu ödemek için onlara Ankara'nın batısındaki Söğüt'le Domaniç'in , Ermeni Derbendi'nin en verimli kesimlerini yaylak ve kışlak olarak (yazın ve kışın konaklayacakları yer) verdi.
Kayılar'ın geri kalan bölümünün başındaki Ertuğrul Gazi şimdi bir "uç beyi" olmuştu. 1281 yılında Ertuğrul Gazi hayata gözlerini kapadığı zaman, oğlu Osman Bey 23 yaşında onun yerine oturdu. Söğüt'te tahta çıktı.Bu devirde beylik 3000 km ölçüsünde bir yüzeyi kaplıyordu.
Osman Bey 1288 Domaniç savaşında birleşik Bizans tekfurlarını yenilgiye uğrattı. 1291 de Karacahisar'ı l299'da Bilecik, Yarhisar,İnegöl ve Pazarcık'ı beyliğin sınırları içine kattı. 14. yüzyıl başında,beyliğin sınırları 5000 km lik bir toprağı çevreliyordu. Sakarya ırmağının bütün güney kesimlerini de ele geçiren Osman Bey, Marmara'ya yaklaşık olarak 50 km. mesafeye kadar sokulmuştu. 1288 yılındaki Domaniç Meydan Savaşı esnasında, Osman Bey'in kardeşleri Gündüzalp'le Savcı beyler şehit düşmüşlerdi. Osman Bey, aynı yıl içinde Yarhisar tekfurunun 13 yaşındaki kızıyla oğlunu evlendirdi. Ona "Nilüfer Hatun" adını verdi.
Artık yeteri kadar güçlendiğine kanaat getiren Osman Gazi, 1299 yılında egemenliğini duyurdu. Görünüşte gene Anadolu Selçukluları'na bağlı kalan Osman Bey, 1308 yılında son Selçuk hükümdarı 2. Mesut'un ölümü üzerine tam anlamıyla egemenliğini kazandı.
1308'de Akhisar'ı,Geyve'yi, 1313'te İnegöl Akhisarı'nı ele geçirdi. Bu arada Yenişehir ve Koyunhisar'da, Osman Bey'in adını alan Osmanlı devletinin sınırları içine katılmıştı. Osmanlı devletinin kuruluşundaki durumu daha ziyade bir "beylik" görünümündeydi. Dolayısıyla "Osmanlı Beyliği" diye anılması daha doğru düşecektir.
Osman Gazi son yıllarında tüm askeri işleri oğlu Orhan Bey'e bıraktı. 1324 yılının Şubat ayında Orhan Bey tahta çıktığı zaman,beyliğin sınırları yaklaşık olarak 8000 km idi. Bursa'nın düşmesi de gün meselesiydi. Osmanlı İmparatorluğunun çekirdeği, temeli olan Osmanlı Beyliği de bir devlet niteliğini kazanmış bulunuyordu.